Aralin 26-Iba't ibang sakit sa asya

  Aralin 36



Sa araling ito, ilalarawan at ipapaliwanag ang mga salot na sakit na lumaganap sa Asya sa kabila ng pag-unlad at pag-angat ng pag-aaral sa larangan ng medikal, siyentipiko, at teknikal.

Maliban sa mga digmaan at sakuna, ang mga sakit ay sanhi rin ng populasyon sa Asya.Matindi rin ang epekto nito sa pamumuhay at kabuhayan ng mga Asyano.Kapag ang mga tao'y nagkakasakit, hindi sila naaasahan ng kanilang pamilya na makatulong sa pamumuhay.Hindi rin sila naaasahan ng pamahalaan na makaambag sa kabuhayn.Bumabagal ang kaunlaran.Ang sakit ay isang hamon sa kaalamang agham, sa mga medikong propesyonal, sa mga mambabatas, at higit sa lahat, sa indibidwal.May talong klasipikasyon ang sakit at ito ay ang sumusunod:

1.Epidemic-kung ang sakit ay kumalat na sa isang rehiyon sa ilalim ng mga tiyak na kondisyon.Halimbawa, ang dengue kapag tag-ulan o nga sore eyes na karaniwang sakit sa mga mainit na buwan ng Hulyo at Agosto.

2.Endemic-kung ang sakit ay lumalabas ng walang pinipiling panahon.Halimbawa ang ketong, rabies, o ang hepatitis.

3.Pandemic-kung matindi ang pag-iral ng sakit sa loob ng isang kontinente o sa malaking bahagi ng daigdig.Halimbawa ay ang Asiatic Chorela na nagsimula muna sa India noong 1818 at nambiktima hanggang kanluraning Europa at United States noong dekada 1830.Isa ang halimbawa ay ang Great Flu Epidemic noong 1918.




Iba't Ibang Sakit sa Asya

Ang mga sakit sa Asya ay dulot na rin ng uri ng pamumuhay.May mga sakit na kumalat sa mga kanayunan at mayroon ding nakukuha sa mga kalunsuran.



Sakit ng mga Magsasaka


Alam ba ninyo na may mga sakit na matagal nang nananatili sa Asya?Dahil sa laganap ang agrikultura sa maraming bansa rito, ang ilan sa mga ito ay nambibiktima ng mga fever o schistosomiasis.Maaari itong makuha ng mga taong madalas kumain ng kuhol na kung minsan ay may parasitic worms.Karaniwan din ito sa mga magsasaka na matagal nang nakababad ang paa sa tubig, lalung-lalo na kung ang tubig ay madumi.Mabilis dumami ang mga parasite.Ang mga ito ay sumisiksik at nangingitlog sa atay, baga, pantog, o utak.Unti-unting himihina ang mga nabanggit na internal organ.Sa paglala ng sakit, ang biktima ay maaaring umihi ng dugo.Maraming naapektuhan ng sakit na ito sa China noong 1949 at sa Taiwan noong 1959.

Pangalawa, laganap naman ang beri-beri sa mga tao na kulang sa Vitamin B at thiamine.Kaylangan ang thiamine upang mapabilis na maging protina ang mga kinain ng tao.Ang protina ay nagbibiagay sa tao ng sapat na lakas.Makukuha ito sa bigas, beans, mga pagakaing-dagat o seafoods tulad ng talaba at marami pang iba.Napansin ng mga siyentista na laganap ang beri-beri sa mga kumakain ng kanin.Kapag nasosobrahan ang paglilinis o pagkikiskis sa palay, nawawala ang nilalaman nitong thiamine.Kahit mapanatili naman ang thiamine sa bigas, kung nasosobrahan ang pagkain ng bagoong o alamang, masisira rin ang bitamina.Isang palatandaan ng beri-beri ay pagmamanas o pamamaga ng mukha at paa.Nawawalan ang biktima ng pakiramdam, tila nanghihina, at inaapoy ng lagnat.Lumaganap ang beri-beri sa Timog Silangang Asya gaya ng Pilipinas, Thailand, Laos, at Java sa Indonesia, gayundin sa Japan, China, at India.

Bukod sa snail fever at beri-beri, ang isa pang sakit na matagal nang dumapo sa mga Asyano ay mga sakit na malaria na galing sa lamok na kung tawagin ay anopheles.Dala-dala ng ilan sa mga ito ang parasite na kilala bilang plasmodium.Pumapasok ito sa daluyan ng dugo ng tao, sumisiksik sa atay, at dumarami roon.Kapansin-pansin na ang mga naaapektuhan ay mga taong nakatitra malapit sa tubig, sa pilapil na hindi natutuyuan, o sa mga latian.Matindi ang lagnat at panginginig ng maysakit at ang pakiramdam ay tila nakababad siya sa tubig na nagyeyelo.Kapag tumagal, sinisira ng parasite ang mga red blood cell.




Mga Sakit na Dulot ng Pagtatag ng mga Lungsod at Pakikipag-ugnayan sa Ibang Tao


Kung may mga sakit na karaniwang matatagpuan sa mga kabukiran at lugar na rural, may mga sakit din na karaniwan naman dumadapo sa mga tagalungsod.Kabilang sa mga lungsod na ito ay Maynila, Singapore, at Kuala Lumpur.Sa mga lugar na ito naninirahan ang maraming tao sa mga bahay o gusaling dikit-dikit.Ang ilalim ng kalye nito ay may mga imburnal na daluyan ng maruruming tubig.Kung ang mga kanal ay barado, ang naipong tubig ay itlugan ng mga lamok.Kung hindi kinukuha ang basura, ito ay dinudumog ng mga daga, ipis, aso, o pusang gala.Ito rin ay maaaring pagmulan ng epidemic na maaaring umubos ng populasyon.Bunga nito, naging mahalaga ang pagbabakuna ng mga sanggol.

Ang mga lungsod ay bukas din sa mga mangangalakal at sa ibang tagalabas na nais makinabang sa anumang iaalok nito.Maaari silang magdala ng mga sakit o kaya'y magkalat nito.Ilan sa mga sakit na karaniwan sa ganitong sitwasyon ay ang sumusunod:

1.Kapag dumarating ang tag-ulan, laganap ang dengue na dala-dala ng lamok na tinatawag na Aedes aegypti.Ito ay nangingitlog sa milinis na tubig na naipon sa mga timba, banga, paso, o mga lumang gulong.Ang mga nakakagat nito ay nilalagnat, nagsusuka, at maaaring makaranas ng panandaliang kagalingan.Ngunit ang karamdaman ay muling babalik at maaaring lumala kung hindi maagapan.Magpapantal-pantal ang katawan ng biktima, magkakaroon ng internal hemorrhage hanggang sa mangailangan siya ng pagsasalin ng dugo.

2.Ang kolera ay matagal nang nananalanta sa daigdig.Simula 1960, isang uri o strain nito ang nakilala bilang  El Tor.Ang Asiatic chorela ay nagmula sa India.Mula 1895 hanggang 1914, higit sa 33 milyong katao ang namantay sa sakit na ito.Ang sanhi nito ay ang bacillus na Vibrio cholerae na may korteng kuwit o comma.Dumarami sila sa mga lalagyan ng tubig-inuman o sa mga basurahankung saan nakatapon ang mga nabubulok na karne o ulam.Ang mga biktima ay palaging nagtatae at nakakaranas ng pananakit ng tiyan.Ang mga bagay na ginamit niya ay kinakapitan ng virus.Noong unang panahon, minarapat ng pamahalaan na ilibing kaagad ang mga biktima nang hindi makahawa.Noong panahon ng Digmaang Pilipino-Amerikano, naging laganap ang kolera sa Maynila at Timog Katagalugan.Ipinag-utos ng mga Amerikano na ang nangamatay sa kolera ang sunugin.Ito ay tinutulan ng mga Pilipino  na sanay na inililibing ang kanilang mga patay.

3.Ang Hepatitis A o viral hepatitis ay lubha ring nakakahawa.Laganap ito sa mga lugar na kitang-kita ang kahirapan o kung saan mahina ang sistema ng sanitasyon.Nakukuha ang sakit na ito sa mga pagkaing hilaw o sa mga hindi sapat ang pagkaluto tulad ng gulay o mga lamang -dagat.Maaari ding makuha ito sa pakikisalamuha sa mga taong hindi pa gumagaling sa karamdamang ito.Malakas ang impeksyon na galing sa kanilang dumi.


Mga Bagong Sakit sa Asya


Sa kasalukuyan, may mga kakaibang sakit na nagmula sa Asya, laling-lalo na sa China.Hindi pa gaanong sapat ang pag-aaral sa mga sanhi o pinagmulan nito.Hindi pa rin sapat ang kaalaman at pagtuklas ng epektibong gamot para sa mga ito.Sa kasalukuyan, ang iba't ibang pamahalaan ay nagtutulong-tulong upang hindi kumalat at lumala ang mga sakit sa antas ng pagiging pandemic.Halimbawa ng mga mapaminsalang sakit na ito ay Serve Acute Respiratory Syndrome (SARS) at ang avian o bird flu.


Anu-ano kaya ang kondisyon na nag dudulot at nagpapalala ng mgasakit na ito?Tunghayan sa ibaba ang ilan sa mga ito.

• Ang isang haka-haka ay malamang ang mga ito ay nanggaling sa mga hayop.Halimbawa, tinitignan kung ang SARS nga ay mula sa pagkain ng civet cat.


• Maaari din daw dahil ito sa kakulangan ng mas malawak na lupain kung kaya't nagsisiksikan ang mga tao at hayop sa iisang lugar.

• Naghahawaan ang mga hayop ng sakit at nakapaglilikha ito ng bago o mas matinding uri o strain ng virus.


• Sinisiyasat din kung lumilipat ang sakit na ito sa tao.

• Pinaniniwalaang ang SARS at bird flu ay nagsisimula sa anyo ng trangkaso.

• Mabilis ang pagkalat nito dahil na rin sa dami ng populasyon sa lungsod at sa mas mabilis na sistema ng transportasyon at komunikasyon.

• Madaling lumipat ito sa ibang bahagi ng daigdig kapag ang mga taong may sakit ay naglakbay na nang hindi pa lubusang magaling.

• Sa dahilang ang mga hayop na may sakit ay pinaghihinalaang sanhi ng pagkalat nito, minarapat ng pamahalaan na patain at sunugin ang mga may sakit na hayop.

                                                                        

Rizal High School

Ginawa ni: Dexter Arnold M. Legaspi

 Ipinasa kay: Mrs. Regina Capua

 Year/Sec: II-Jennings (13)